Wist je dat in Rotterdam zich de meest westelijke kraamkolonie van de meervleermuis ter wereld bevindt? Het Europese verspreidingsgebied van de meervleermuis loopt zo westelijk als Frankrijk (nabij Calais). Tussen 2005 en 2015 zijn in Calais hier reproducerende vrouwtjes waargenomen, vermoedelijk een kraamkolonie, maar deze groep is verdwenen... En heeft Rotterdam nu dus de eer.

tekening: Sterre van der Tak

Wisten jullie je dat meervleermuis in heel Europa wordt waargenomen, maar tot recent alleen nog niet in Engeland?

In 2005 is hier de eerste meervleermuis waargenomen. De watervleermuis, het "broertje" van de meervleermuis, komt overigens wel in Engeland voor. Toen de noordzee 9000 jaar geleden zich voor het laatst vuld met water, had de watervleermuis zich vermoedelijk wel al in Engeland gevestigd, en de meervleermuis niet.

 

Illustratie: Sterre van der Tak (illusterre)

In het vroege voorjaar vliegen er nog relatief weinig insecten. Lastig dus voor een meervleermuis om aan voldoende voedsel te komen. Zwangere vrouwtjes hebben in deze periode behoefte aan extra voedsel. Om zeker te weten dat ze tijdens hun zwangerschap genoeg te eten hebben, zijn kraamgroepen het liefst in de buurt van ondiep water (minder dan 2 meter). Ondiep (troebel) water wordt in het voorjaar net iets eerder warm, waardoor insecten ook net iets eerder actief worden. Dit kleine voorsprongetje kan het verschil maken bij het succesvol grootbrengen van een jong.

 

tekening: illusterre

De timing van geboorte van het eerste jong hangt sterk af van de buitentemperatuur. Maar ook van de temperatuur van het kraamverblijf. Als het kraamverblijf tijdens koude nachten wordt verwarmd (bijvoorbeeld doordat de huiseigenaren hun huis en dus ook de  muren verwarmen), kunnen vrouwtjes energie besparen en net iets eerder hun jong werpen. Meervleermuizen zijn wat dat aan gaat eigenlijk net hagedissen die graag onder een warme lamp zitten. Hoewel het zoogdieren blijven natuurlijk ;-)

 

Tekening: Sterre van der Tak (@illusterre)

Meervleermuizen wonen in een groep in hun territorium. Zodra de jongen geboren zijn zullen de moeders elke nacht twee of meer tripjes moeten doen naar hun voedselgebieden. De jongen blijven namelijk in het kraamverblijf achter. Hoe dichterbij ze eten kunnen vinden, hoe eerdere moeders terug zijn met een borst vol met melk. Midden in de nacht is er dus soms volop zwermactiviteit wanneer vrouwtjes terug komen om te zogen. Als ze ver moeten vliegen kost dat niet alleen tijd, maar ook energie. Dat betekent dat ze terugkomen met minder melk. Het verschil tussen voldoende en onvoldoende melk betekent in de natuur het verschil tussen een jong dat aan het einde van het seizoen haalt en een jong dat niet overleeft.

 

 

afbeelding: Wieneke Huls

Wist je dat de verspreiding van de meervleermuis in Europa niet helemaal gelijk verdeeld is? Er liggen verspreid over Europa een aantal bolwerken met hoge concentratie meervleermuizen, die weer omgeven zijn met zones met een lage concentratie meervleermuizen. Nederland is zo'n bolwerk, met België, Frankrijk en Duitsland eromheen als zone met lage concentratie. Het volgende grote bolwerk ligt in oostelijk Polen.

Kaartje: A.J. Haarsma

Meervleermuizen vliegen laag boven het water. Met een hoge snelheid vliegen ze slechts 35 cm boven het wateroppervlakte op zoek naar voedsel. Andere vleermuissoorten, zoals de gewone dwergvleermuis, vliegen graag hoog door de lucht. Om een meervleermuis te zien, zul je juist naar het wateroppervlak moeten kijken. Aan het begin van de avond zijn ze soms goed te zien. Je kunt ze dan als een soort kleine botsauto’s boven het water zien scheren. Daar zijn ze nog wel te verwarren met watervleermuizen, maar die zijn duidelijk een slag kleiner en vliegen ook een stuk langzamer. En door het verschil in snelheid, nemen de meervleermuizen minder makkelijk nauwe bochten, net zoals dat met (bots)auto’s op hoge snelheid het geval is.

——————

Video: Daan van der Elsken te zien of facebook en insta

binnenkort ook op de website

Het wateroppervlakte is voor een meervleermuis het bord waar ze hun eten op vinden. Net boven het water vliegen allerlei muggen en andere insecten die ze kunnen eten. Maar ook óp het wateroppervlakte liggen allerlei insecten. Muggen leven namelijk als larve onder water. En als ze uitsluipen (volwassen worden) zitten ze tijdens dit proces op het water. Een lekker hapje voor een meervleermuis die deze verse muggen met haar achterpoten uit het water harkt. Voor de meervleermuis is het dan wel belangrijk een relatief schoon bord te hebben, zonder kroos of waterplanten. Want het verschil tussen kroos en een mug is met echolocatie wel heel erg klein.

 

Illustratie: Louise Prévot

Meervleermuizen zijn lichtschuw. En dat heeft een belangrijke reden, want vleermuizen zijn een lekker en gemakkelijk hapje voor allerlei roofdieren. Denk aan nachtdieren zoals een kerkuil, steenmarter en vos, maar ook allerlei dagactieve dieren, zoals katten, eksters, torenvalken en zelfs koolmeesjes lusten graag wel een hapje vleermuis. Door licht te vermijden proberen ze te voorkomen dat ze worden gezien en worden opgegeten. 

 

——————

 

Tekening/ foto van: Sterre van der Tak

Meervleermuizen zoeken voor de winter een veilige plek op waar het niet vriest en waar de luchtvochtigheid zódanig hoog is dat ze tijdens hun lange winterslaap van bijna vijf maanden niet verdrogen.

Ondergrondse ruimten als kelders, bunkers uit de oorlog, maar ook in onbruik geraakte waterkelders zijn geliefde plekken. En juist in dit soort locaties kan het wel eens verkeerd gaan; wanneer een vleermuis van de hangplaats in het water valt, zijn ze niet op tijd wakker om weer op het droge te komen, ze verdrinken dan jammerlijk.

Toch zijn deze plekken voor de soort in het algemeen heel veilig, predatoren zoals (bos)muizen en marters vinden het niet prettig eerst door het koude water te moeten ploeteren om uiteindelijk zo’n klein vleermuisje van de wand te kunnen plukken.

Foto: Zomer Bruijn

Er is een verschil in voorkeur qua temperatuur tussen meervleermuisvrouwen en meervleermuismannen. Gedurende de winter slapen meervleermuisvrouwen graag bij een temperatuur van gemiddeld 8 Celsius graden, terwijl mannen gemiddeld bij 12 Celsius graden slapen. Door bij lage temperaturen te slapen kunnen de ijskoninginnen heel goed energie sparen. Deze energie is hard nodig voor de zwangerschap in het voorjaar.

In tegenstelling tot de vrouwen, slapen de mannen juist iets warmer. Hierdoor kunnen ze net iets eerder wakker worden als het buiten warm is. Ze gaan dan op zoek naar zo'n extra koud vrouwtje, in de hoop dat ze zin heeft in een vrij partij.

 

tekening: @illusterre

Keutels van meervleermuizen bestaan uit insectenresten. Een insect heeft een zogenaamd exoskelet van chitine, een hard pantser aan de buitenkant, welke de zachte massa beschermd. Chitine is, na cellulose, de meest voorkomende biopolymeer ter wereld. Nadat een meervleermuis een insect heeft gegeten, blijven alleen de harde kapot gebeten stukjes exoskelet van het insect over. Zoals schildjes, vleugels, en stukjes poot. Wist je dat mensen in het buitenland vleermuispoep verzamelen en verkopen als guano? Een ideale meststofvoor o.a rozen. En dat je aan de hand van de restjes kan uitzoeken waar het dieet van de meervleermuis uit bestaat?

tekening: Sterre van der Tak (@Illusterre)

Weten jullie dat we 95% van de meervleermuizen die wij ’s zomers tellen in de winter kwijt zijn? In de winterperiode tellen we gemiddeld slechts 750 individuen in Nederland. Dat terwijl we in de zomermaanden ongeveer 7.700 vrouwtjes en 4.000 mannetjes tellen. Wanneer we de meervleermuizen die ’s winters in Duitsland, België én Frankrijk verblijven erbij optellen, dan zijn we met slechts 500 extra dieren, nog steeds heel veel dieren kwijt… Er zijn voorbeelden dat ze in spouwmuren van huizen overwinteren. Hierdoor vermoeden we dat een groot deel van de meervleermuizen in spouwmuren van huizen verblijft ern dat is gezien de Naïsolatiegolf een groot potentieel risico. Andere opties zijn misschien wel konijnen of dassenholen. Of dat ze misschien zelfs in een zwart gat verdwijnen….. Het vraagt in elk geval om opheldering en daarom pleiten we voor meer(vleermuis) onderzoek!

Tekening door: Sterre van der Tak (@illusterre)

Duivels Dilemma

Weet je dat meervleermuis mannen een duivels dilemma hebben, ze hebben maar een beperkt mandje energie en tijd, en als dat op is, is het klaar. Als ze ver weg vliegen naar een veilig overwinteringsgebied zoals een mergelgroeve in Zuid Limburg, kost dat tijd (340 km vliegen) en veel energie. En die tijd kunnen ze dan niet meer besteden aan aanlokkelijker activiteiten zoals de paring.

Wat te doen?

Dichtbij overwinteren kan ook, maar dat is minder veilig en is bovendien warmer, wat netto weer iets meer energie kost. Een groot deel van de mannelijke populatie zet paring duidelijk bóven overleving. Ze overwinteren vlakbij, en hebben daarmee ruim de tijd om met veel vrouwtjes te paren.

 

Tekening: A-J Haarsma

Herkenning tijdens de winterslaap

Wist je dat tijdens de winterslaap water- en meervleermuizen vaak gezamenlijk in ondergrondse verblijven slapen? Ze lijken erg op elkaar. Toch zijn er een paar goede kenmerken waar je op kunt letten; de meervleermuis is écht een kop groter, heeft duidelijk ‘paarse’ armen en de oren zijn relatief lang en staan wijd uiteen. De watervleermuis lijkt wat meer afgeronde oren te hebben, die hij -ook nog eens bij de geringste verstoring- naar achteren buigt. Wat als je goed kijkt ook wel opvalt, is dat er bij de meervleermuis duidelijk twee flinke neusknobbels te zien zijn, bij de watervleermuis is dit veel minder goed zichtbaar. Maar wat allebei de soorten als kenmerk hebben zijn de grote voeten met goed zichtbare haren. Met scherpe nagels aan deze grote voeten harken ze in het actieve seizoen insecten van het wateroppervlak. Je moet de voeten natuurlijk wél kunnen zien, anders lukt het niet…

Wil je meer weten over het leven van de meervleermuis, kijk dan op www.meervleermuis.nl of op www.zoogdiervereniging.nl/zoogdiersoorten/meervleermuis

Foto: Niels de Zwarte