MEER nieuws

Zoek het netwerk van vleermuizen

Een kolonie heeft een netwerk van verblijfplaatsen

Geschreven door: | Datum: 23 september 2025 | Afbeelding: Anne-Jifke Haarsma

Gerelateerde documenten

Bij het onderzoek naar vleermuizenkolonies ligt de focus doorgaans op individuele verblijfplaatsen. In een nieuw artikel over netwerken van vleermuizen omschrijven de onderzoekers hoe vleermuizenkolonies vaak in netwerken van verblijfplaatsen leven en hoe het onderzoek zich dus ook veel meer op die – soms ingewikkelde - netwerken zou moeten richten.

Verblijfplaats is niet vleermuiskolonie

Fotograaf of tekenaar: Anne-Jifke Haarsma

In dit artikel wordt de complexiteit van de kolonie ecologie van vleermuizen geïllustreerd aan de hand van data van de meervleermuis. Hieruit blijkt dat verblijven meerdere functies kunnen hebben, kolonies soms meerdere malen per jaar kunnen verhuizen en dat aantallen vleermuizen weinig zeggen over de functie van een verblijf. Deze inzichten zijn nuttig om reguliere onderzoeksmethodieken aan te scherpen of te verbeteren en zo bescherming en mitigatie maatregelen te optimaliseren. Dit artikel pleit voor onderzoek en bescherming vanuit het perspectief van het hele verblijfsnetwerk van de kolonie, inclusief alle verblijven die gebruikt worden in plaats van een gebouwgerichte aanpak met de nadelen die daarbij horen.

Interpretatie veldgegevens kan leiden tot knelpunten tijdens bescherming

De verzamelde data van de meervleermuis kolonies laten zien dat 1) een kolonie kan wisselen tussen een
(groot) aantal verblijfplaatsen, 2) een netwerk uit verblijfplaatsen met verschillende functies bestaat 3) het gebruik van deze functies door het seizoen wisselt, en mogelijk gekoppeld is aan voortplantingsfase, omgevingfactoren of weersomstandigheden. Een kolonie gebruikt dus zelden slechts één verblijfplaats, maar is afhankelijk van het hele netwerk.

Nederlandse vleermuizen zijn beschermd onder de wet en daarom proberen we rekening te houden met kolonies vleermuizen tijdens het bouwen en aanpassen van onze leefomgeving. Gebouw bewonende vleermuissoorten maken vooral gebruik van de buitenschil (o.a. spouwmuur, dak, ruimte achter betimmering) van onze huizen. De delen van een gebouw met vleermuizen worden beschouwd als verblijfplaatsen, en zijn jaarrond beschermd. Verandering van de kwaliteit van de verblijfplaats, door bijvoorbeeld renovatie, kan voor vleermuizen negatieve effecten hebben.

Om rekening met deze vleermuizen te houden is een belangrijke eerste stap het aantonen van af- of aanwezigheid. Zodra bekend is of een deel van een huis gebruikt wordt door een bepaalde soort of soorten, kan er besloten worden of kunnen geschikte mitigerende maatregelen worden genomen. De stappen tussen (veld)waarnemingen, interpretatie van deze gegevens en het bepalen van benodigde maatregelen (mitigatie) zijn in de praktijk niet altijd ecologisch correct.

Het toeschrijven van een incorrecte functie, omdat toevallig tijdens de onderzoeksronde maar weinig dieren in een verblijfplaats aanwezig waren, kan grote consequenties hebben. Dat individuen ook gedurende het kraamseizoen meerdere malen verhuizen binnen een netwerk impliceert dat het beschermen van een enkele verblijfplaats, omdat deze toevallig gevonden is, de kolonie nog niet helpt. Meer inzicht in de ecologie van vleermuizen, met name hoe het netwerk aan verblijfplaatsen gebruikt wordt, kan helpen bij een betere bescherming en effectief mitigeren van verblijfplaatsen.

Vleermuisprotocol niet altijd sluitend

Subjectieve factoren, zoals ervaring onderzoeker, beïnvloeden sterk de uitkomst van een vleermuisonderzoek uitgevoerd volgens het NGB protocol. Met een beperkt aantal onderzoeksmomenten worden ook makkelijk verblijfplaatsen gemist. Praktisch is het misschien ook wel onmogelijk om het hele netwerk van een kolonie (5-10 verblijfplaatsen) in kaart te brengen met slechts 2-4 rondes.

Het is daarom van belang natuuronderzoek veel meer op basis van netwerken uit te voeren, om te voorkomen dat er
functies en verblijfplaatsen verdwijnen zonder dat bekend is wat dit betekent voor een kolonie en hoe het wegvallen van die plek verzacht kan worden. De onderzoekers doen een oproep aan ecologen om na te denken over de in het artikel gepresenteerde data, en de eventuele manieren waarop netwerken op een geschikte en praktische manier onderzocht kunnen worden.