MEER nieuws

Artikel Volkskrant Waar zijn de vleermuizen?

Op zoek naar vleermuizen in het Haagse bos

Geschreven door: | Datum: 20 september 2023 | Afbeelding:

Gerelateerde documenten

Een nazomeravond in het Haagse Bos. Het schemert als zo’n 25 mensen zich verzamelen op een bruggetje naast het koninklijk paleis Huis Ten Bosch. Het zijn geen leden van een republikeinse garde, maar vriendelijke deelnemers aan een vleermuizenexcursie in het bosgebied van de stad.

Binnen de eerste minuten al ratelt zijn bat-detector, die de frequenties van het ultrasone, voor de mens onhoorbare geluid van vleermuizen vertaalt in hoorbare tikjes. In het beeldscherm van het apparaatje verschijnt een getal: 48. Dan weet de kenner genoeg: de frequentie van de gewone dwergvleermuis (elke soort produceert zijn eigen frequentie), een beestje dat met ingeklapte vleugels in een luciferdoosje past. Naarmate het geluid harder wordt, is de vleermuis dichterbij. Kijk, daar scheert er een tussen de bomen, luttele meters boven onze hoofden.

Ergens in dit bos hangt welgeteld één vale vleermuis in een boomholte. Een mannetje, dat al twaalf jaar heimelijk hoopt op de komst van een vrouwtje. Hij heeft nog tijd: vleermuizen kunnen tussen de 20 en 30 jaar oud worden. Met wat geluk treffen we de rosse vleermuis. Het is met een spanwijdte van 32 tot 40 centimeter een van de grootste vleermuizen van Nederland, de enige die het menselijk oor kan horen.

Hij laat zich niet zien of horen vanavond. Geen nood, we treffen genoeg andere soorten: niet alleen de dwergvleermuis, ook de laatvlieger, meervleermuis en de watervleermuis. Niet eens alle soorten die hier te vinden zijn, zoals ook de grootoorvleermuis en de ruige dwergvleermuis.

Bij een grote waterplas ontfermen Oost-Europese vissers en opgetogen jongeren zich over de barbecues en alcoholica. Eenzame schimmen bewegen schielijk tussen de bomen en struiken. Intussen schijnt Van der Kuil met zijn zaklamp over het water. Niet te lang, om de vleermuizen niet te veel te verstoren. Grijze vliegende gestalten lichten op in het donker, zo’n 10 centimeter boven het water: het wemelt van de watervleermuizen die wolken insecten bejagen.

Zoveel dierenleven in de stad, dat is geen toeval. Een deel van de vleermuizen houdt van steen, doceert Van der Kuil. Waar ze lang geleden in grotten en spleten leefden, zijn ze, net als de gierzwaluw of de huismus, mee verspreid met de mens en zijn huizen. ‘Zodra ergens ruimte is, maakt de vleermuis daar gebruik van.’ De groene waterpartij van dit bos is hun favoriete restaurant.

Ecologisch onderzoek

Onder de belangstellenden zijn vijf opmerkelijke gasten, identiek getooid: ze dragen werkkleding van Isolatiespecialist.nl, een van de grotere landelijke spelers in de isolatiebranche, die dagelijks zo’n vijftig woningen isoleert. Hun deelname is geen bedrijfsuitje, maar beroepsmatige interesse. Sinds een uitspraak van de Raad van State afgelopen zomer over vleermuizen en het isoleren van spouwmuren zit de schrik er goed in.

Huiseigenaren, projectontwikkelaars en woningcorporaties die hun huizen willen isoleren om energie te besparen, moeten beter controleren of er vleermuizen tussen de spouwmuren verblijven. Grondig ecologisch onderzoek is vereist, zo bepaalde de Raad van State in juli. Vleermuizen zijn immers beschermde dieren, de mens heeft een ‘zorgplicht’.

De praktijk was, en is wellicht nog steeds, dat sommige isolatiebedrijven zo’n onderzoekje niet of alleen snel doen, door met een cameraatje tussen de muren te kijken. Die methode is onvoldoende, volgens de Raad van State. De kans blijft te groot dat vleermuizen over het hoofd worden gezien en een tragische dood vinden in het isolatieschuim. Maar ecologisch onderzoek is duur (tot wel 5.000 euro voor een woning) en vergt minstens zeven maanden. Op overtreding van de Wet natuurbescherming (waaronder dit valt) kunnen zowel voor de isolatiebedrijven als voor de particulier forse boetes staan; tegelijk zijn de controle en de handhaving tot nu toe minimaal, volgens betrokkenen. Het bedrijf waarover de zaak bij de Raad van State ging, uit Best, liep tegen de lamp nadat het folders had verspreid met de aanbieding van isolatie binnen een paar weken.

Nu de overheid vaart wil maken met het verduurzamen van woningen, staan de welwillende burger en de isolatiebranche voor het duivelse dilemma tussen enerzijds isoleren omwille van verduurzaming en anderzijds het beschermen van de vleermuis.

De ‘isolatiespecialisten’ op deze avond in Den Haag komen niet alléén voor de vleermuizen, zegt deelnemer Floris van Hoogdalem. ‘Wij willen wel inzicht in de vraag waarom vleermuizen ergens zitten. Maar we willen ook leren hoe ecologen denken. Dat is een wereld waar wij in het dagelijks werk niet veel mee te maken hebben, dus is het goed om elkaars manier van denken te leren kennen.’

Dat moet ook wel, want in het vleermuizendilemma moeten alle partijen samenwerken. Van Hoogdalems bedrijf keert zich tegen ‘de cowboys’ in de branche, die nietsontziend te werk gaan. Het bedrijf voert isolatie uit volgens de aanpak van de provincie Utrecht; een woning wordt dan eerst ‘natuurvrij’ gemaakt voor er geïsoleerd mag worden. Dat gebeurt in deze branche soms met hulp van ‘exclusive flaps’, een soort kattenluikjes waardoor de vleermuizen wel naar buiten, maar niet meer terug naar binnen kunnen. Daarbij moeten ze wel vervangende plekken krijgen aangeboden.

Ook onhandig: in de winter en in lange perioden van slecht weer slapen vleermuizen en zijn ze vrijwel niet te horen of te zien. Dat is een van de redenen waarom onderzoek naar de aanwezigheid van vleermuizen volgens ecologen eigenlijk minstens zeven maanden moet duren. In april verzamelen vrouwtjesvleermuizen zich in groepen. Nadat zij gebaard hebben en de jongen volgroeid zijn, vallen de groepen uiteen. Gedurende de zomer gebruiken vleermuizen meerdere locaties, om later weer terug te keren naar hun eerdere verblijfplek.